นิสิตระดับปริญญาตรี
นิสิตระดับบัณฑิตศึกษา
อาจารย์ / นักวิจัย
บุคคลทั่วไป / ประชาชน
ALL
การประยุกต์ใช้ AI ในการจัดการและบริการห้องสมุด
ผู้เรียบเรียง
ปิยะธิดา ปรางค์โคกกรวด
นักเอกสารสนเทศชำนาญการ ฝ่ายบริการ
สำนักหอสมุด มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
ในยุคดิจิทัล ห้องสมุดไม่ได้เป็นเพียงสถานที่จัดเก็บทรัพยากรทางกายภาพเท่านั้น แต่ยังเป็นศูนย์กลางการเรียนรู้ที่มีบทบาท สำคัญในการสนับสนุนการศึกษาและการวิจัย ด้วยความก้าวหน้าของเทคโนโลยี ห้องสมุดได้พัฒนาบริการที่ช่วยให้ผู้ใช้บริการ สามารถเข้าถึงข้อมูลได้ง่ายขึ้น รวมถึงการส่งเสริมทักษะด้านการวิจัยเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการค้นคว้าและสร้างสรรค์ผลงานทางวิชาการห้องสมุดไม่เพียงแค่ให้บริการทรัพยากร แต่ยังเป็นพันธมิตรสำคัญในการสนับสนุนการเรียนรู้ตลอดชีวิต การนำ AI มาใช้ใน กระบวนการต่าง ๆ ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพและสร้างประสบการณ์ที่ดียิ่งขึ้นให้กับผู้ใช้บริการ การปรับตัวให้สอดคล้องกับ เทคโนโลยีที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว โดยห้องสมุดหลายแห่งมีการจัดอบรมเพื่อพัฒนาทักษะการค้นคว้า เน้นการใช้ ฐานข้อมูลวิชาการเพื่อส่งเสริมทักษะด้านการวิจัยรวมถึงการสอนการประเมินความน่าเชื่อถือของแหล่งข้อมูล หรือการให้ คำปรึกษาส่วนบุคคล ช่วยเพิ่มความสะดวกในการจัดการข้อมูลและอ้างอิงผลงานด้วยการใช้เครื่องมือดิจิทัลในการช่วยวิจัย รวมไปถึงการพัฒนาคลิปวิดีโอการสอน (Tutorials) และคู่มือออนไลน์เพื่อให้ผู้ใช้บริการสามารถเรียนรู้ด้วยตนเอง
การนำ AI มาใช้ในห้องสมุด
1. การปรับปรุงการค้นหาข้อมูล
AI สามารถช่วยให้ผู้ใช้บริการค้นหาทรัพยากรที่เกี่ยวข้องได้อย่างแม่นยำและรวดเร็ว เช่น การใช้เทคโนโลยี Natural Language Processing (NLP) ในการตีความคำค้นหา และการนำเสนอผลลัพธ์ที่ตรงกับความต้องการ
2. Chatbots เพื่อการบริการ
ห้องสมุดหลายแห่งนำ Chatbots มาใช้เพื่อตอบคำถามทั่วไปของผู้ใช้ เช่น วิธีการค้นหาหนังสือ การเข้าถึงฐานข้อมูล หรือบริการยืม-คืนทรัพยากร เทคโนโลยีนี้ช่วยลดภาระงานของเจ้าหน้าที่และเพิ่มความสะดวกให้กับผู้ใช้
3. การวิเคราะห์ข้อมูลการใช้งาน
AI สามารถวิเคราะห์พฤติกรรมการใช้งานของผู้ใช้ เช่น การเลือกทรัพยากร การใช้เวลาค้นคว้า และความนิยมของ หัวข้อ เพื่อให้ห้องสมุดสามารถปรับปรุงบริการให้ตรงกับความต้องการของผู้ใช้งานมากขึ้น
4. การแนะนำทรัพยากร
ระบบ AI สามารถแนะนำทรัพยากรที่เกี่ยวข้องกับงานวิจัยหรือความสนใจของผู้ใช้โดยใช้ Machine Learning และ ข้อมูลการใช้งานที่ผ่านมา เช่น การแนะนำหนังสือหรือบทความที่มีความเกี่ยวข้อง
5. การจัดการทรัพยากรและข้อมูล
AI ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการจัดหมวดหมู่ทรัพยากร การตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูล และการวิเคราะห์ แนวโน้มการใช้งาน ซึ่งช่วยให้ห้องสมุดสามารถบริหารทรัพยากรได้อย่างเหมาะสม
แนวทางการพัฒนาในอนาคต
1.. การพัฒนาทักษะด้าน Data Literacy
Data Literacy เป็นทักษะที่สำคัญในยุคข้อมูลขนาดใหญ่ ห้องสมุดสามารถจัดอบรมเพื่อช่วยให้ผู้ใช้บริการวิเคราะห์ และจัดการข้อมูลอย่างมีประสิทธิภาพ
2. การสร้างเครือข่ายความร่วมมือ
ห้องสมุดควรสร้างความร่วมมือกับมหาวิทยาลัยและองค์กรวิจัยอื่นๆ เพื่อแลกเปลี่ยนทรัพยากรและแนวปฏิบัติที่ดีโดยแนวคิดและการนำ AI มาใช้ในห้องสมุดกำลังพัฒนาอย่างต่อเนื่อง และมีตัวอย่างและแนวทางที่น่าสนใจเพิ่มเติมที่สามารถ ใช้เป็นข้อมูลเสริมได้ดังนี้
1. AI ในการจัดการทรัพยากรดิจิทัล (Digital Asset Management)
AI ถูกนำมาใช้เพื่อจัดการเอกสารดิจิทัลจำนวนมากในห้องสมุด เช่น การสแกนเอกสาร การแปลงข้อความจากภาพ (OCR) และการจัดหมวดหมู่เอกสารโดยอัตโนมัติ เพื่อเพิ่มความสะดวกในการค้นหาและการเข้าถึง
2. AI และระบบการแนะนำ (Recommendation Systems)
ห้องสมุดสามารถใช้ AI ในการสร้างระบบแนะนำทรัพยากรที่ผู้ใช้สนใจ เช่น การแนะนำหนังสือที่เกี่ยวข้องตาม พฤติกรรมการอ่านหรือการสืบค้นที่ผ่านมา ซึ่งคล้ายกับระบบของแพลตฟอร์มอย่าง Amazon หรือ Netflix แต่เน้นในเชิงวิชาการ
3. AI ในการสืบค้นข้อมูลแบบเชิงความหมาย (Semantic Search)
การค้นหาแบบเดิมอาจใช้คำสำคัญ (Keywords) เป็นหลัก แต่ AI สามารถช่วยตีความความหมายของคำค้นหาและ เชื่อมโยงกับทรัพยากรที่เกี่ยวข้องอย่างแม่นยำมากขึ้น ทำให้ผู้ใช้สามารถค้นพบข้อมูลใหม่ ๆ ที่อาจไม่คาดคิด
4. ระบบ Chatbot ที่พัฒนาอย่างลึกซึ้ง (Advanced Chatbots)
Chatbots ในห้องสมุดบางแห่งสามารถใช้ AI เพื่อเข้าใจภาษามนุษย์ในระดับที่ซับซ้อนขึ้น เช่น การตอบคำถาม เกี่ยวกับวิธีการเขียนวิทยานิพนธ์ หรือการแนะนำแหล่งข้อมูลที่เหมาะสมกับหัวข้อวิจัยเฉพาะ
5. การปรับปรุงการเข้าถึงสำหรับผู้พิการ
AI ถูกใช้เพื่อพัฒนาบริการสำหรับผู้พิการ เช่นการสร้างคำบรรยายอัตโนมัติ (Automatic Captioning) สำหรับวิดีโอ หรือการแปลงข้อความเป็นเสียงพูด (Text-to-Speech) และเสียงพูดเป็นข้อความ (Speech-to-Text)
6. การวิเคราะห์ข้อมูลเชิงลึก (Data Analytics)
AI สามารถวิเคราะห์ข้อมูลการใช้งานห้องสมุด เช่น เวลาและพฤติกรรมการใช้งานของผู้ใช้ เพื่อนำข้อมูลเหล่านี้มาใช้ ในการปรับปรุงบริการ เช่น การกำหนดเวลาเปิด-ปิดห้องสมุด หรือการจัดซื้อทรัพยากรที่สอดคล้องกับความต้องการ
7. การป้องกันและจัดการข้อมูล
ในด้านความปลอดภัย AI มีบทบาทในการป้องกันภัยคุกคาม เช่น การตรวจจับการเข้าถึงระบบที่ผิดปกติ หรือการ ปกป้องข้อมูลส่วนบุคคลของผู้ใช้งานในระบบห้องสมุด
ตัวอย่างการใช้งานจริง
- National Library of Finland: ใช้ AI ในการสแกนและจัดทำดัชนีสำหรับเอกสารประวัติศาสตร์หลายล้านชิ้น
- Singapore Management University Libraries: ใช้ Chatbot ชื่อ "Libot" เพื่อตอบคำถามและช่วยค้นหา ทรัพยากร
- MIT Libraries: ใช้ AI เพื่อวิเคราะห์และคาดการณ์แนวโน้มการใช้งานทรัพยากร
โดย IRIS.AI ได้เผยแพร่ 7 วิธที่ AI กำลังเปลี่ยนแปลงห้องสมุด (7 ways artificial intelligence is changing libraries) มีการกล่าวถึงการพัฒนาเทคโนโลยีนวัตกรรมที่ห้องสมุดกําลังนําเทคโนโลยีใหม่มาใช้ในการปรับปรุงการให้บริการ โดย AI Algorithms จะเป็นกำลังสำคัญที่ขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลงนี้
7 วิธีที่ AI จะมีผลกระทบอย่างมีนัยสำคัญต่อห้องสมุดและบรรณารักษ์
- การค้นหาข้อมูลที่แม่นยำและรวดเร็วขึ้น
- AI สามารถช่วยบรรณารักษ์และผู้ใช้ในการค้นหาทรัพยากรที่ซับซ้อนและหลากหลายได้อย่างรวดเร็ว ด้วยเทคนิค การประมวลผลภาษาธรรมชาติ (Natural Language Processing) และการเรียนรู้เชิงลึก (Deep Learning)
- ตัวอย่าง: การใช้ AI เช่น IRIS.AI เพื่อช่วยในการค้นหางานวิจัยที่เกี่ยวข้องในเวลาอันสั้น - การจัดการและการจัดหมวดหมู่ทรัพยากรอัตโนมัติ
- AI ช่วยในการจำแนกและจัดหมวดหมู่เอกสารหรือหนังสือได้อัตโนมัติโดยไม่ต้องพึ่งการทำงานของมนุษย์ทั้งหมด
- การประมวลผลข้อมูลขนาดใหญ่ช่วยให้การจัดการฐานข้อมูลมีประสิทธิภาพมากขึ้น - การสนับสนุนการให้บริการลูกค้า 24/7
- Chatbots เช่น "Libot" หรือ AI Assistants ชว โดยไม่ต้องพึ่งพาการให้บริการแบบดั้งเดิม
- เพิ่มความสะดวกสบายให้กับผู้ใช้งาน - การวิเคราะห์ข้อมูลการใช้งานทรัพยากร
- AI สามารถวิเคราะห์แนวโน้มการใช้งานทรัพยากรหรือช่วงเวลาที่ผู้ใช้เข้ามาใช้บริการมากที่สุด|
- ข้อมูลนี้ช่วยให้ห้องสมุดวางแผนการจัดการทรัพยากรและปรับปรุงบริการได้ดียิ่งขึ้น - การสร้างเนื้อหาอัตโนมัติ (Content Creation)
- AI สามารถช่วยสร้างสรุปข้อมูล เอกสารประกอบ หรือบทวิจารณ์จากเนื้อหาในหนังสือหรือบทความ
- ทำให้บรรณารักษ์มีเวลามากขึ้นในการทำงานเชิงกลยุทธ์ - การพัฒนาทักษะการเรียนรู้ตลอดชีวิต
- AI ช่วยให้บรรณารักษ์สามารถเป็นที่ปรึกษาด้านการเรียนรู้และสนับสนุนการฝึกอบรมเกี่ยวกับเทคโนโลยีใหม่ๆ - การสร้างประสบการณ์การเรียนรู้แบบเฉพาะบุคคล (Personalized Learning)
- ด้วย AI ห้องสมุดสามารถนำเสนอทรัพยากรที่เหมาะสมกับความต้องการและความสนใจของผู้ใช้แต่ละรายได้
แหล่งข้อมูลอ้างอิง
ปริญญ์ ขวัญเรียง และ สุภาณี เลิศจิระประเสริฐ(2024). แนวทางการพัฒนาห้องสมุดที่ยั่งยืนอย่างมีประสิทธิภาพ : สาระจาก การประชุมทางวิชาการ. วารสารห้องสมุด
สมาคมห้องสมุดแห่งประเทศไทยฯ, 68(2), 132-144. https://so06.tci- thaijo.org/index.php/tla_bulletin/article/view/280274
บรรพต พิจิตรกำเนิด. บรรณารักษ์ในยุคปัญญาประดิษฐ์. สืบค้น 6 มกราคม 2567. Retrieved From
https://so06.tci- thaijo.org/index.php/tla_bulletin/article/view/266335?utm_source=chatgpt.com
Common Archive, The Common. หอสมุดแห่งชาติสวีเดน สอนAI ให้เข้าใจภาษาสมัยไวกิ้ง. สืบค้น 4 มกราคม 2567.
Retrieved From https://www.thekommon.co/national-library-of-sweden-teaches-ai-to-understand- viking-language/
MIT Library. Using Generative Artificial Intelligence (Gen AI) at MIT. สืบค้น 4 มกราคม 2567. Retrieved From
https://library.mit.edu.au/c.php?g=968719&p=7053849
salisa.le, OAR KM. ว่าด้วยการใช้ AI กับงานวิเคราะห์หมวดหมู่หนังสือ. สืบค้น 6 มกราคม 2567. Retrieved From
https://oarkm.oas.psu.ac.th/node/651?utm_source=chatgpt.com
SMU Libraries, Singapore Management University. SMU Libraries' first ever Generate Your L(AI)brary
Hackathon! สืบค้น 4 มกราคม2567. Retrieved From https://library.smu.edu.sg/news/smu-libraries- first-ever-generate-your-library-hackathon
Thailibrary. 7 วิธีที่ AI กำลังเปลี่ยนแปลงห้องสมุด. สืบค้น 4 มกราคม 2567. Retrieved From
https://www.thailibrary.in.th/2023/09/05/7-ways-artificial-intelligence-is-changing- libraries/?utm_source=chatgpt.com
แหล่งข้อมูลที่เกี่ยวข้อง
Freeman, J. M., Foster, A., Kunesh, T., Harwell, J. H., Bareford, L., Bowers, C., Swaringen, J., Shore, N., &
Ellis, J. (2024). AI in Libraries. Georgia Library Quarterly, 61(3), 15–19. https://doi.org/10.62915/2157-0396.2749
Grigoriadou, S. P. (2024). Ai in Higher Education and the Role of Academic E-Libraries. Journal of Internet Law, 28(2),
1–20. Retrieved From https://research.ebsco.com/linkprocessor/plink?id=1d26c440- 9206-34b6-b93b-244d59f9dbd7
Gupta, V., & Gupta, C. (2023). Leveraging AI Technologies in Libraries through Experimentation-Driven
Frameworks. Internet Reference Services Quarterly, 27(4), 211–222. https://doi.org/10.1080/10875301.2023.2240773
Mannheimer, S., Bond, N., Young, S. W. H., Scates Kettler, H., Marcus, A., Slipher, S. K., Clark, J. A., Shorish,
Y., Rossmann, D., & Sheehey, B. (2024). Responsible AI Practice in Libraries and Archives: A Review
of the Literature. Information Technology & Libraries, 43(3), 1–29. Retrieved From https://doi.org/10.5860/ital.v43i3.17245
Schifferdecker, K., & Richey, N. (2024). Artificial Intelligence and Genealogy: Promise and Problems. Kentucky Libraries, 88(3), 11–16.
Retrieved From https://research.ebsco.com/linkprocessor/plink?id=5218f2b6-b5f9-3912-82d6-0aa968900d85