นิสิตระดับปริญญาตรี
นิสิตระดับบัณฑิตศึกษา
อาจารย์ / นักวิจัย
บุคคลทั่วไป / ประชาชน
ALL
แผ่นดินไหว Earthquake: ภัยธรรมชาติที่ไม่อาจมองข้าม ผลกระทบและแนวทางรับมือ
ผู้เรียบเรียง
ปิยะธิดา ปรางค์โคกกรวด
นักเอกสารสนเทศชำนาญการ ฝ่ายบริการ
สำนักหอสมุด มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
แผ่นดินไหวเป็นภัยธรรมชาติที่สามารถสร้างความเสียหายอย่างรุนแรงทั้งต่อชีวิตและทรัพย์สินของประชาชน รวมถึงโครงสร้างพื้นฐานของประเทศ โดยเฉพาะในภูมิภาคที่อยู่ใกล้รอยเลื่อนที่ยังมีพลัง ล่าสุดเกิดแผ่นดินไหวขนาด 8.2 บริเวณเมืองมัณฑะเลย์ ประเทศพม่า ซึ่งส่งผลกระทบต่อหลายจังหวัดของประเทศไทย เมื่อวันที่ 28 มีนาคม พ.ศ. 2568 เวลา 13:20 น. เกิดแผ่นดินไหวขนาด 8.2 บริเวณเมืองมัณฑะเลย์ ประเทศพม่า ห่างจากจังหวัดแม่ฮ่องสอนประมาณ 320 กิโลเมตร ทำให้หลายจังหวัดทางภาคเหนือของประเทศไทย รวมถึงกรุงเทพมหานคร สามารถรับรู้ถึงแรงสั่นสะเทือน และหลังจากเหตุการณ์แผ่นดินไหวหลัก ได้เกิดอาฟเตอร์ช็อกต่อเนื่องกว่า 200 ครั้งในพื้นที่เมียนมา และมีแผ่นดินไหวขนาดเล็กเกิดขึ้นในหลายจังหวัดทางภาคเหนือของไทย โดยผู้เชี่ยวชาญระบุว่ายังต้องเฝ้าระวังผลกระทบจากแผ่นดินไหวอย่างต่อเนื่อง
สาเหตุที่ทำให้เกิดแผ่นดินไหว
- การเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลก (Tectonic Plate Movement)
- การชนกันของแผ่นเปลือกโลก (Convergent Boundary): เมื่อแผ่นเปลือกโลกสองแผ่นชนกัน หนึ่งในแผ่นอาจจมหรือเลื่อนลงไปในชั้นล่าง ขณะที่อีกแผ่นจะยกตัวสูงขึ้น ซึ่งจะสะสมความเครียดจนเกิดการปลดปล่อยพลังงานในรูปของแผ่นดินไหว
- การแยกจากกันของแผ่นเปลือกโลก (Divergent Boundary): เมื่อแผ่นเปลือกโลกสองแผ่นเคลื่อนห่างกัน เช่น บริเวณกลางมหาสมุทร ที่มีการแยกตัวของแผ่นเปลือกโลกและมีการระเบิดของลาวาจากใต้พื้นโลก
- การเคลื่อนที่ขนานของแผ่นเปลือกโลก (Transform Boundary): เมื่อแผ่นเปลือกโลกสองแผ่นเคลื่อนที่ขนานกัน โดยที่มีการสะสมความเครียดจนเกิดแผ่นดินไหวที่จุดแตกหัก
- การระเบิดของภูเขาไฟ (Volcanic Activity)
เมื่อภูเขาไฟเกิดการปะทุหรือการระเบิด พลังงานจากการระเบิดสามารถทำให้เกิดการสั่นสะเทือนในพื้นดิน ซึ่งบางครั้งอาจเป็นเหตุให้เกิดแผ่นดินไหว โดยเฉพาะในพื้นที่ที่อยู่ใกล้กับภูเขาไฟที่ยังคงมีกิจกรรม - การยุบตัวของชั้นเปลือกโลก (Isostatic Rebound)
เมื่อมีการยุบตัวหรือการยืดของชั้นเปลือกโลก เช่น การละลายของธารน้ำแข็งที่เคยกดทับบนพื้นดิน ซึ่งอาจทำให้เกิดการเคลื่อนตัวของชั้นเปลือกโลกและทำให้เกิดแผ่นดินไหว - การเปลี่ยนแปลงของแรงภายนอก (Induced Earthquakes)
บางครั้งกิจกรรมมนุษย์สามารถกระตุ้นให้เกิดแผ่นดินไหวได้ เช่น การขุดเจาะน้ำมัน การสร้างเขื่อนหรืออ่างเก็บน้ำ การสำรวจแร่ธาตุใต้ดิน หรือการกักเก็บของเสียจากอุตสาหกรรมบางประเภท การเพิ่มหรือลดแรงดันในชั้นเปลือกโลกจากกิจกรรมเหล่านี้อาจทำให้เกิดแผ่นดินไหวที่มนุษย์สามารถตรวจจับได้ - การสั่นสะเทือนจากแรงกระแทกจากอุกกาบาต (Meteorite Impact)
ในบางกรณี แผ่นดินไหวอาจเกิดขึ้นจากการชนของอุกกาบาตกับโลก ซึ่งเป็นเหตุการณ์ที่หายาก แต่มันก็สามารถทำให้เกิดแรงกระแทกที่ทำให้เกิดการสั่นสะเทือนของพื้นผิวโลกได้
ผลกระทบของแผ่นดินไหวต่อประเทศไทย
- ผลกระทบด้านโครงสร้างพื้นฐาน
- อาคารและสิ่งก่อสร้าง: แผ่นดินไหวสามารถทำให้เกิดรอยร้าวหรือความเสียหายรุนแรงต่ออาคารที่ไม่ออกแบบให้ทนทานต่อแรงสั่นสะเทือน การพังทลายของอาคารสูงหรืออาคารที่มีโครงสร้างไม่แข็งแรงอาจทำให้มีผู้ได้รับบาดเจ็บหรือเสียชีวิตจำนวนมาก การตรวจสอบและซ่อมแซมอาคารหลังเกิดแผ่นดินไหวจึงเป็นเรื่องสำคัญเพื่อความปลอดภัย
- สะพานและถนน: การสั่นสะเทือนจากแผ่นดินไหวสามารถทำให้สะพาน ถนน หรือทางหลวงเกิดการยุบตัวหรือแตกหัก ส่งผลให้เกิดอุบัติเหตุหรือทำให้การเดินทางขาดสะดุด การซ่อมแซมทางด่วนหรือสะพานที่เสียหายต้องใช้เวลาและทรัพยากรจำนวนมาก ซึ่งมีผลกระทบต่อการขนส่งและการค้าขาย
- ระบบไฟฟ้าและพลังงาน: แผ่นดินไหวอาจทำให้เกิดความเสียหายต่อโรงไฟฟ้า สายส่งไฟฟ้า หรือสถานีไฟฟ้าย่อย ส่งผลให้การจ่ายไฟฟ้าขาดช่วงหรือไฟดับในบางพื้นที่ เช่น ในกรณีที่แผ่นดินไหวส่งผลให้ระบบไฟฟ้าได้รับความเสียหายจากสายไฟที่ขาดหรือจากอุปกรณ์ที่ถูกทำลายจากแรงสั่นสะเทือน ซึ่งอาจทำให้เกิดผลกระทบทางเศรษฐกิจและความไม่สะดวกในการใช้ชีวิตของประชาชน
- การสื่อสารและเครือข่ายโทรคมนาคม: การเชื่อมต่ออินเทอร์เน็ตและโทรศัพท์มือถืออาจถูกตัดขาดหรือได้รับผลกระทบจากแผ่นดินไหว ซึ่งจะส่งผลให้การสื่อสารในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบยากลำบาก ประชาชนไม่สามารถติดต่อขอความช่วยเหลือหรือข้อมูลจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้ทันท่วงที
- การจ่ายน้ำและระบบระบายน้ำ: แผ่นดินไหวอาจทำให้ท่อส่งน้ำหรือระบบระบายน้ำเกิดการรั่วหรือแตกหัก ส่งผลให้ไม่สามารถจัดหาน้ำดื่มหรือน้ำใช้งานได้ รวมทั้งอาจทำให้เกิดน้ำท่วมในพื้นที่บางแห่งได้จากการที่ระบบระบายน้ำไม่สามารถทำงานได้ตามปกติ
- ผลกระทบด้านสุขภาพและชีวิตความเป็นอยู่
- ผู้บาดเจ็บจากเศษซากอาคารถล่มและการหลบหนีจากแรงสั่นสะเทือน
- ประชาชนในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบโดยตรงต้องอพยพไปยังศูนย์พักพิงชั่วคราว
- ความวิตกกังวลและความเครียดในประชาชนเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะผู้ที่เคยประสบภัยแผ่นดินไหวมาก่อน
- การขาดแคลนการเข้าถึงบริการสุขภาพ ขาดแคลนทรัพยากร
- ความไม่สะดวกในการดำรงชีวิต ปัญหาทางด้านโภชนาการในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบหนักหรือพื้นที่ที่เข้าไม่ถึง อาจเกิดการระบาดของโรคที่เกิดจากน้ำและอาหารปนเปื้อน
- การฟื้นฟูสุขภาพและชีวิตความเป็นอยู่หลังจากแผ่นดินไหวต้องการความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ตั้งแต่การให้บริการทางการแพทย์ การฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมที่มีสุขอนามัยดี การจัดหาอาหารและน้ำดื่มที่ปลอดภัย รวมไปถึงการช่วยเหลือด้านจิตใจ ซึ่งเป็นสิ่งสำคัญในการกลับสู่สภาวะปกติอย่างรวดเร็วและยั่งยืน
- ผลกระทบด้านพลังงานและสิ่งแวดล้อม
- ระบบพลังงานได้รับผลกระทบจากแผ่นดินไหว เช่น โรงไฟฟ้าและโครงข่ายสายส่งไฟฟ้าอาจได้รับความเสียหาย ส่งผลให้เกิดไฟดับในบางพื้นที่
- โรงไฟฟ้านิวเคลียร์ที่อยู่ในโซนเสี่ยงแผ่นดินไหวอาจมีความเสี่ยงต่อการรั่วไหลของสารกัมมันตรังสี
- แผ่นดินไหวสามารถทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางภูมิประเทศ เช่น แผ่นดินถล่ม การเกิดรอยแยก และการเปลี่ยนเส้นทางของแม่น้ำ
- ปัญหามลพิษเพิ่มขึ้นจากการรั่วไหลของสารเคมีหรือของเสียอุตสาหกรรมจากโรงงานที่ได้รับผลกระทบ
- ผลกระทบด้านการแพทย์และการดูแลสุขภาพ
- สถานพยาบาลอาจได้รับความเสียหาย ส่งผลต่อการให้บริการทางการแพทย์ในพื้นที่ภัยพิบัติ
- จำนวนผู้บาดเจ็บอาจเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว ทำให้ต้องมีการจัดสรรทรัพยากรทางการแพทย์อย่างเร่งด่วน
- ความเครียดและผลกระทบทางสุขภาพจิตในผู้ประสบภัย โดยเฉพาะเด็กและผู้สูงอายุที่ได้รับผลกระทบจากเหตุการณ์
- การระบาดของโรคที่เกิดจากสภาพแวดล้อมที่ไม่ถูกสุขอนามัย เช่น น้ำดื่มปนเปื้อน อาหารบูดเน่า และการขาดแคลนสุขาภิบาลในพื้นที่พักพิง
- ผลกระทบทางเศรษฐกิจ
แผ่นดินไหวไม่เพียงแต่ส่งผลกระทบต่อชีวิตและสุขภาพของประชาชนแต่ยังมีผลกระทบต่อเศรษฐกิจในระดับที่ยากจะคาดการณ์ได้ เนื่องจากการสั่นสะเทือนของแผ่นดินไหวสามารถสร้างผลกระทบในหลายมิติ ซึ่งเรียกได้ว่าเป็น "Ripple Effect" หรือผลกระทบที่กระจายไปทั้งระบบ ทั้งในด้านการค้า การผลิต การท่องเที่ยว และการลงทุน ดังนี้
- การหยุดชะงักของการผลิตและอุตสาหกรรม พื้นที่ที่ได้รับผลกระทบอาจต้องหยุดดำเนินการชั่วคราว เนื่องจากความเสียหายต่อเครื่องจักร สถานที่ หรือโครงสร้างพื้นฐานที่จำเป็นต่อการผลิต
- ผลกระทบต่อการค้าและการขนส่ง แผ่นดินไหวสามารถทำให้ระบบขนส่งได้รับความเสียหาย ส่งผลให้การขนส่งสินค้าทั้งภายในและระหว่างประเทศชะงัก
- การลดลงของการลงทุน อาจสูญเสียความน่าสนใจในสายตาของนักลงทุน โดยเฉพาะนักลงทุนในอุตสาหกรรมที่ต้องพึ่งพาโครงสร้างพื้นฐานที่มั่นคง
- ผลกระทบต่อการท่องเที่ยว เนื่องจากทั้งผู้เดินทางและผู้ให้บริการท่องเที่ยวไม่สามารถทำกิจกรรมได้ตามปกติ
- ผลกระทบต่อการเงินและตลาดหุ้น หากเหตุการณ์รุนแรงและยืดเยื้อ อาจทำให้เกิดการขายหุ้นจำนวนมาก หรือการถอนการลงทุนในภาคส่วนที่ได้รับผลกระทบ นอกจากนี้ ธนาคารและสถาบันการเงินที่มีการลงทุนในพื้นที่เสี่ยงก็อาจได้รับผลกระทบจากการสูญเสียทรัพย์สินและการขาดแคลนเงินทุนหมุนเวียน
- ผลกระทบต่อภาคเกษตรกรรม แผ่นดินไหวอาจทำลายพื้นที่การเกษตรและสิ่งปลูกสร้างที่ใช้ในการเก็บเกี่ยวผลผลิต ทำให้เกษตรกรสูญเสียผลผลิต และทำให้ราคาอาหารสูงขึ้น เนื่องจากการขาดแคลนวัตถุดิบในการผลิตสินค้าเกษตร
- ค่าใช้จ่ายในการฟื้นฟู: หลังจากเกิดแผ่นดินไหว การฟื้นฟูและซ่อมแซมโครงสร้างพื้นฐานที่ได้รับความเสียหายต้องใช้ทรัพยากรจำนวนมาก ไม่ว่าจะเป็นการซ่อมแซมถนน สะพาน อาคารที่พังทลาย หรือการสร้างใหม่ทั้งหมด ซึ่งต้องใช้ทั้งเวลาและงบประมาณสูง
4. แนวทางเตรียมความพร้อมและรับมือ
- แนวทางเตรียมความพร้อมก่อนเกิดแผ่นดินไหว
- ตรวจสอบความแข็งแรงของอาคารและปรับปรุงโครงสร้างให้สามารถรองรับแรงสั่นสะเทือน
- จัดทำแผนฉุกเฉินและซักซ้อมการอพยพเป็นประจำ
- จัดเตรียมชุดยังชีพ เช่น อาหาร น้ำ ยา และอุปกรณ์ปฐมพยาบาล
- แนวทางปฏิบัติระหว่างเกิดแผ่นดินไหว
- หากอยู่ในอาคาร ให้หลบอยู่ใต้โต๊ะที่แข็งแรงและปกป้องศีรษะ
- หลีกเลี่ยงการใช้ลิฟต์และระมัดระวังสิ่งของที่อาจตกลงมา
- หากอยู่นอกอาคาร ให้ย้ายไปยังที่โล่งและอยู่ห่างจากสิ่งปลูกสร้าง
- แนวทางฟื้นฟูหลังเกิดแผ่นดินไหว
- ตรวจสอบความเสียหายของที่พักอาศัยก่อนกลับเข้าไป
- ติดต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อรับความช่วยเหลือและแจ้งความเสียหาย
- ให้ความสำคัญกับสุขภาพจิต โดยขอรับคำปรึกษาหากมีอาการเครียดหรือวิตกกังวล
แหล่งข้อมูลอ้างอิง
กรมทรัพยากรธรณี. สาเหตุที่ทำให้เกิดแผ่นดินไหว. สืบค้น 4 เมษายน 2568. Retrieved From https://kasets.art/N0FkiD
ปาณิส โพธิ์ศรีวังชัย, the101.world. จากโยนกนคร มัณฑะเลย์ ถึงบางกอก: ประวัติศาสตร์แผ่นดินไหวและการเตือนครั้งใหญ่ของชีวิตบนตึกสูง.
สืบค้น 4 เมษายน 2568. Retrieved From https://www.the101.world/myanmar-and-thailand-earthquake/
ไทยพับลิก้า. นักธรณีชี้แผ่นดินไหว เตือนล่วงหน้าได้แค่ 4 วินาที - ข้อมูล 16 รอยเลื่อนที่มีพลังของไทย. สืบค้น 4 เมษายน 2568.
Retrieved From https://thaipublica.org/2025/03/geologists-say-earthquakes-give-only-4-seconds-of-warning/
PostToday. แรงสั่นสะเทือนทางเศรษฐกิจ: ผลกระทบของแผ่นดินไหวต่อเศรษฐกิจไทย. สืบค้น 4 เมษายน 2568.
Retrieved From https://www.posttoday.com/columnist/721875
Thesustain.Space. แผ่นดินไหวเกิดจากอะไร? ป้องกันตัวอย่างไรเมื่อเกิดแผ่นดินไหว?. สืบค้น 4 เมษายน 2568.
Retrieved From https://kasets.art/iCVsmo
The UN Refugee Agency ประเทศไทย. แผ่นดินไหว สาเหตุ และความสูญเสียจากภัยพิบัติครั้งใหญ่ที่สะเทือนไปทั่วโลก.
สืบค้น 4 เมษายน 2568. Retrieved From https://www.unhcr.org/th/earthquakes
แหล่งข้อมูลที่เกี่ยวข้อง
Aguzarova, L., Aguzarova, F., & Bekoeva, A. (2024). Natural Disasters, Ecosystems and Pollution: Problem
Analysis and Decision-Making for Sustainable Development. Reliability: Theory & Applications, 19, 582–587.
Retrieved From https://research.ebsco.com/linkprocessor/plink?id=d294b6f2-0987-3c56-9d62-ca6b28089160
Faruk Arici, Hasan Bozkaya, Ekrem Cengiz, & Memet Kuzey. (2023). Education in Disaster Situations: The
Impact of the Kahramanmaras Earthquake on Teachers’ Experiences. Online Submission, 13(4), 650–684.
Retrieved From https://research.ebsco.com/linkprocessor/plink?id=77f9af13-b0e1-3e5c-a4e4-9936ade907b2
Maria Elena Medina-Mora, Stephen S. Kulis, Tania Real, Bertha L. Nuño-Gutiérrez, Maria Dolores Corona,
Olalla Cutrín, & Flavio F. Marsiglia. (2024). The Impact of Major Earthquakes on Students’ Emotional Distress
and Internalizing Symptoms, Externalizing Behaviors, and Coping during the Implementation of “keepin”
it REAL’--Mexico. Prevention Science, 25(2), 256–266. Retrieved From
https://research.ebsco.com/linkprocessor/plink?id=0c91527e-3cec-363c-9d20-1ffe9419d0ef
Miyazaki, T. (2025). Disaster relief and regional employment: the case of the Great East Japan
Earthquake. Applied Economics Letters, 32(1), 78–86. Retrieved From
https://research.ebsco.com/linkprocessor/plink?id=84ab53dc-0735-311a-ac0f-438524b45cc3
Rizzo, A., Cappellano, F., Pierantoni, I., & Sargolini, M. (2022). Do natural disasters accelerate
sustainability transitions? Insights from the Central Italy earthquake. European Planning Studies, 30(11),
2224–2244. Retrieved From https://research.ebsco.com/linkprocessor/plink?id=e1db4bfc-fdc9-34ab-b402-1985630499af